Beleidsmakers, wetenschappelijke onderzoekers en maatschappelijke spelers moeten nauw samenwerken om de meervoudigheid van de coronacrisis het hoofd te bieden. Het is urgent dat niet alleen het virus wordt bestreden, maar dat we ook redeneren vanuit wat burgers, huishoudens, instellingen en bedrijven op korte en lange termijn nodig hebben. Daarom moet worden gevarieerd met de inzet van beleidsinstrumenten. Er moet op crisisbestendig beleid worden ingezet, niet louter op crisisbeleid.
Moed
Dat stelt Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) deze week in een essay in Binnenlands Bestuur. ‘Openheid en responsiviteit van alle betrokkenen is onmisbaar om tunnel-denken te voorkomen. Dat is geen louter technische exercitie, maar vraagt ook om politieke keuzes. Het vergt moed om grenzen te stellen waar wetenschap eindigt en politiek begint.’
Schokbestendigheid
De coronacrisis voltrekt zich tegelijkertijd in de volksgezondheid, de economie en in de samenleving, aldus Putters. De maatschappelijke effecten kunnen ‘onzichtbaar groter worden en de schokbestendigheid van onze samenleving ondermijnen’. Om de meervoudige crisis, zoals de coronacrisis is, aan te pakken is een meervoudige aanpak nodig.
Rolverdeling
Er moet daarvoor goed zicht komen op de aard van de crisis in volle omgang. ‘Elk aspect van de crisis kent een andere dynamiek en kan op elkaar in werken. Zo kunnen ziektelast, inkomensverlies en sociale isolatie zich in verschillende mate bij burgers en in regio’s stapelen’, aldus Putters. Beleidsmakers, wetenschappelijke onderzoekers en maatschappelijke spelers hebben net als de overheid een rol te spelen om schade te voorkomen en perspectief aan de samenleving te bieden. ‘De overheid moet helder zijn over hoe ze stuurt en wat ze van burgers verwacht. Zeker bij forse ingrepen in de vrijheden en bewegingsruimte van burgers, bedrijven en instellingen. Op basis van welke kennis worden welke maatregelen genomen?’
Ruimte aan ‘tegenmacht’
Omdat de crisis veel verschillende domeinen van ons leven raakt, moet alle kennis worden benut, stelt Putters. ‘Voor toekomstgericht en schokbestendig beleid zijn zowel epidemiologen als economen, politicologen, sociale en gedragswetenschappers en vele anderen nodig.’ De wetenschappers moeten onafhankelijk kunnen opereren. ‘Ruimte geven aan ‘tegenmacht’ is cruciaal voor een open, transparante, gedragen besluitvorming’, aldus Putters.
Ervaringskennis
Naast wetenschappelijke kennis is ook ervaringskennis belangrijk voor uitvoerbaar beleid. ‘De vele initiatieven die bij de eerste golf gestart werden, lieten dat zien. Van boodschappendiensten tot online hulpverlening voor bijvoorbeeld ouderen, of de anderhalve meter maatregelen in de horeca. Het betrekken van doelgroepen bij het zoeken naar oplossingen is noodzakelijk om mensen mede-eigenaar van de oplossing te laten zijn.’
Netwerkbenadering
Alle spelers moeten met elkaar samenwerken om de coronacrisis te bestrijden. Bij eenvoudige problemen kan de overheid zich nog wel een sterk sturende rol toe-eigenen. Dat is bij de coronacrisis echter geen optie voor langere termijn. Putters staat een netwerkbenadering voor, die ‘de complexiteit van de problemen en de afhankelijkheid van elkaar centraal stelt.’ Alle partijen hebben invloed op bepaalde terreinen − zoals geld, bevoegdheid, informatie of benodigde steun – zodat het noodzakelijk is om samen tot maatregelen zien te komen. De overheid moet de komende tijd weer verantwoordelijkheid delen met de samenleving.
Hoeder democratie
Het vele overleg en fragmentatie vormen daarbij weliswaar een gevaar, maar ‘ouderwets’ top down sturen past niet bij de aanpak van een meervoudige crisis, benadrukt Putters. ‘De complexiteit en duur van de coronacrisis noodzaakt om meerdere benaderingen tegelijkertijd te hanteren. Dat vergt meervoudig besturen en organiseren, maar ook continu leren, bijsturen en het voorkomen van tegenstrijdige signalen van verschillende bestuurslagen.’ De overheid moet daarbij de hoeder van de democratische rechtsstaat en van goede publieke dienstverlening zijn. Dat lukt niet zonder de controlerende en medewetgevende rol van de volksvertegenwoordiging en het ruimte geven aan onafhankelijke advisering door wetenschappers.
Ongetemde problemen
Bij het nemen van beleidsmaatregelen moet in de optiek van Putters rekening worden gehouden met ongetemde en getemde problemen, ethische kwesties en middelproblemen. ‘Een beleidsmaatregel die goed is voor de virusbestrijding kan slecht zijn voor de economie of onze mentale gezondheid’, noemt hij als voorbeeld van een ongetemd probleem. ‘Met het afnemen van eensgezindheid en saamhorigheid in de samenleving kan de ontembaarheid opnieuw worden versterkt.’
Veel strijd
Bij getemde problemen is er veel draagvlak en overeenstemming over te nemen maatregelen. Anders is dat bij ethische kwesties – zoals eventueel voorrang van jongeren op ouderen bij een ic-opname –, ‘waarbij er veel strijd is over het doel en de aanpak’, aldus Putters. Bij middelproblemen is er weliswaar overeenstemming is over een probleem, maar weinig kennis over de aanpak. We willen psychische druk voorkomen, maar niet bij alle interventies is er bewijs van effectiviteit. ‘Voor de legitimiteit van handelen is het steeds van belang de goede match te vinden tussen de kenmerken van het (deel)probleem en de inzet van beleidsinstrumenten die de hulpbronnen van burgers en bedrijven kunnen versterken.’ Er moet meer worden gevarieerd met de inzet van beleidsinstrumenten. Het gaat daarbij om veel meer dan virusbestrijding op korte termijn, namelijk ook om perspectief voor de (middel)lange termijn.
- Lees het hele essay van Kim Putters in Binnenlands Bestuur nr. 2 van deze week (inlog)
- Op de site van het SCP is een speciaal dossier over de maatschappelijke effecten van corona.
Ik zou het een mooie ontwikkeling vinden wanneer we van elkaars knowledge kunnen leren om met een bredere kijk een meer overwogen keuze te maken in situaties als deze.
Misschien moeten we dit zien als een kans, omdat in barre tijden protocollen vervallen en mensen meer creatief en bewuster worden.
Dat zou een mooie ontwikkeling zijn. Een geluk bij een ongeluk. Logge systemen kunnen meer op maat worden ontwikkeld als er door meerdere experts naar gekeken wordt. Een bredere kijk geeft andere inzichten. Dat zou een mooie ontwikkeling zijn waar iedereen bij gebaat is. Bureaucratie zou daarmee voor een groot deel opgelost kunnen zijn.